Co sprawia, że jedne rzeczy (zjawiska, twórczość, idee, przedmioty) postrzegamy jako wyszukane, wartościowe, a inne jako pospolite, niewarte uwagi? I czy gust można w sobie ukształtować? Jedno jest pewne: jeśli chcemy patrzeć na świat przez pryzmat savoir-vivre’u, musimy zmierzyć się z tą refleksją.

Według definicji słownikowej (Wielki słownik języka polskiego PAN – polecam, świetne narzędzie) słowo „gust” ma trzy znaczenia. Jest to:

• poczucie piękna, harmonii i elegancji;
• to, co ktoś lubi i w czym znajduje przyjemność;
• zespół cech charakterystycznych dla czyjejś twórczości lub jakiegoś kierunku w sztuce.

Nas interesować będzie gust w pierwszym tego słowa znaczeniu, czyli w znaczeniu piękna, harmonii i elegancji, co na potrzeby wpisu nazywać będę gustem klasycznym. 

Klasyczny gust

Skala pojęcia jest dość rozległa i mogą się w niej mieścić upodobania (zauważmy, że tutaj włącza nam się drugie znaczenie definicji) w stosunku do diametralnie różnych stylów, dziedzin czy kierunków. Łącznikiem zawsze jest to, że w ramach operowania klasycznym gustem wybieramy rzeczy od dobrych do najlepszych w swoim gatunku. Ważna jest jakość: materia, szczegóły, treść, dopracowanie, proporcje oraz współzależne istnienie wszystkich tych elementów razem. 

Na pierwszym etapie kształtowania gustu klasycznego niezawodnym sposobem jest zwrócenie się w stronę prostoty. Przypomnę tutaj myśl Stanisława Ossowskiego: nie chodzi nam o tę prostotę, która przeciwstawia się złożoności, tylko o tę, która przeciwstawia się sztuczności.

W miarę nabierania wprawy w operowaniu prostotą – form, treści, szczegółów – można zacząć urozmaicać ją bardziej wyszukanymi, a nawet ekstrawaganckimi elementami. Dotyczy to całokształtu, czyli nie tylko ubioru, ale również przedmiotów, którymi się otaczamy oraz sposobu spędzania wolnego czasu i rozrywek.

Jak kształtować klasyczny gust?

Jeśli dążymy do ukształtowania klasycznego gustu, ważne są trzy płaszczyzny, na których będziemy „pracować”, czyli czynić wysiłki dla osiągnięcia naszego celu:

a)

Zainteresowanie kulturą i sztuką, dawną i współczesną, przynajmniej w podstawowym stopniu. Warto oglądać obrazy, wyposażenie wnętrz, stroje z różnych epok. Internet jest świetną bazą do poszukiwań, natomiast biblioteki – źródłem pogłębiania wiedzy.

b)

Oglądanie mody haute couture, która oferuje jakość i estetykę najwyższą z możliwych, często czerpiąc inspiracje właśnie ze świata sztuki i kultury. Przy okazji możemy wyrabiać oko, doszukując się elementów łamiących konwencję.

c)

Wyznaczenie sobie pewnego poziomu w ubiorze, zachowaniu i w sposobie spędzania wolnego czasu, poza który zasadniczo się nie wykracza, chyba że już bardzo świadomie i celowo. Gdy mamy kryzys mentalny oraz brak nam ochoty i sił aby wznosić się na szczyty wyrafinowania, warto szczególnie uważać na swoje wybory, bo do wygodnych rozwiązań i łatwych usprawiedliwień bardzo szybko i niepostrzeżenie można przywyknąć.

Metafora kulinarna

Z klasycznym gustem jest trochę tak, jak z kubkami smakowymi. Jeśli przyzwyczaimy je do posiłków naszpikowanych wzmacniaczami smaku i aromatu, to nie odczujemy przyjemności z jedzenia potrawy przygotowanej na parze, bo wyda nam się mdła. Aby w pełni odczuć niuanse smaku, potrzebny jest najpierw fast foodowy detoks, a potem powolne doświadczanie poszczególnych, łagodnych, naturalnych i uzupełniających się smaków. 

Idąc tropem kulinarnej metafory, warto zauważyć różnicę: tradycyjne kuchnie kultur operujących różnorodnymi, aromatycznymi przyprawami, nawet w dużych ilościach, to nie jest to samo, co fast food. 

Kształtowanie klasycznego gustu to nic innego, jak uważny i refleksyjny wybór, analiza treści i formy, niezależnie od tego czy patrzymy na rzeczy materialne, czy mamy do czynienia ze zjawiskami abstrakcyjnymi. To świadomość, otwarcie zmysłów oraz próba udzielenia odpowiedzi na pytanie: dlaczego to mi się podoba, a tamto nie. Gust, nawet w ramach klasyki, może, a nawet powinien,  ewoluować, czyli stawać się coraz doskonalszym i coraz bardziej złożonym, rozwijając się w sposób stopniowy. Do tego są jednak potrzebne sprzyjające warunki: chęć przeobrażania się, podnoszenia sobie poprzeczki oraz zasób możliwości i zdolności do rozpoznawania różnicy, dostrzegania ważnych, acz niepozornych szczegółów. Bo piękno nie zawsze jest oczywiste, a jakość widoczna na pierwszy rzut oka. 

Po co w ogóle kształtować gust? 

Argument „bo tak wypada” jest w gruncie rzeczy bardzo dobrym argumentem. Trzeba tylko zastosować go z refleksją. Warto zastanowić się na przykład czy wykształcenie zobowiązuje do zachowania pewnego poziomu estetycznego? Moja osobista odpowiedź brzmi: tak, zobowiązuje, przy czym wcale nie mam tu na myśli jakiegoś bardzo elitarnego wykształcenia. Sadzę, że już na poziomie szkoły średniej warto zatroszczyć się o gust. 

Bo pojęcie gustu poza wydźwiękiem estetycznym, ma też wymiar głębszy, filozoficzny, gdyż wiąże się z kompetencjami humanistycznymi, a te sprzyjają moralności (wciąż, pomimo strasznych rzeczy dziejących się na świecie, chcę w to wierzyć). Powtórzę, co na ten temat ma do powiedzenia Maria Ossowska:

„Kultura estetyczna nie gwarantuje kultury etycznej, ale jej sprzyja, przy niepewnej bowiem granicy między dobrem a złem wybór takiego a nie innego czynu bywa często wyłącznie rzeczą smaku”.

Dzisiejsze wykształcenie jest pozbawione obramowania kulturalnego, nie jest już nastawione na wartości humanistyczne, w tym estetyczne, i horyzontalny rozwój intelektualny wykraczający poza wymiar zawodu. W ten sposób tworzy się kultura specjalizacji, a właściwie, jak dobrze ujęła to jedna z Czytelniczek – szablonizacji.

Jeśli więc nie chcemy być tylko specjalistami, musimy radzić sobie samodzielnie. 

Warto zauważyć, że pomiędzy kulturą wysoką a skomercjalizowaną papką tak zwanej kultury masowej istnieje naprawdę bardzo rozległe spectrum możliwości. Jeśli chcemy poznawać różne zasoby kultury i sztuki, nie trzeba (a może nawet nie należy?) od razu sięgać na najwyższą półkę, tylko metodycznie od artefaktów łatwiejszych do trudniejszych w odbiorze. Wtedy nasz gust będzie miał większe szanse na naturalną (i kulturalną) ewolucję.

Z punktu widzenia savoir-vivre’u, czyli gust w praktyce

Z tolerancji dla gustów innych wyrasta etykietalna zasada dostosowania się do środowiska lub towarzystwa, w którym się znajdziemy. Jeśli dostosowanie się jest ewidentnie ponad nasze siły, to albo nie przyjmujemy zaproszenia na spotkanie podając wiarygodny powód odmowy, albo – jeśli znajdziemy się w takim towarzystwie w sposób przypadkowy – staramy się w miarę szybko, ale zawsze uprzejmie, towarzystwo opuścić.

Jeśli natomiast świadomie decydujemy się uczestniczyć w spotkaniu, o którym wiemy, że będzie odbiegać od naszych gustów, musimy uzbroić się w cierpliwość i dużą dozę dystansu, przede wszystkim w stosunku do samych siebie. Komentowanie czy okazywanie niechęci („łaskawie przyszedłem, ale bardzo kiepsko się tu bawię”) jest, nomen omen, w bardzo złym guście.

Takim sprawdzianem savoir-vivre’owej tolerancji są dla niektórych biesiady z nieodłącznym podkładem muzycznym disco polo albo spotkania rodzinne, na których rubaszny wujek opowiada po raz kolejny te same dowcipy, a ciotka zadaje niezręczne pytania. Co począć jeśli nie chcemy manifestować swojej niechęci, żeby nie sprawiać tym jednak przykrości gospodarzom? Przyjmując odpowiedni dystans do sytuacji, przetrwamy. W końcu jesteśmy dorośli.

Pozdrawiam ♥

Zdjęcie tutułowe: fotos z filmu Podróż na sto stóp (The Hundred-Foot Journey) – uroczego filmu fabularnego z 2014 roku w reżyserii Lasse Hallströma. Film używając metafory kulinarnej opowiada o różnych kulturach i co za tym idzie różnych gustach, które jednak łączy klasyczna zasada piękna i dążenia do doskonałości.